Błonnik akacjowy – guma arabska, guma akacjowa

Błonnik akacjowy – guma arabska, guma akacjowa

Włókno akacjowe, inaczej guma arabska lub guma akacjowa (Gummi arabicum, Gummi acaciae) to naturalna wydzielina pozyskiwana z gałęzi i pni wiecznie zielonych drzew rodzaju Acacia (Acacia senegal, Acacia seyal), występujących w Afryce środkowej, Senegalu, Sudanie oraz Indiach i Australii. Guma nazywana jest „arabską”, gdyż do Europy eksportowano ją z portów arabskich. Dzięki właściwościom emulgującym, ten polisacharyd znalazł szerokie zastosowanie w różnych gałęziach przemysłu (spożywczy, chemiczny, farmaceutyczny, kosmetyczny, papierniczy).

Struktura i właściwości gumy arabskiej
Wydzieliny z drzew Acacia po wysuszeniu mają postać szklistych, łamliwych bryłek o białym, żółtym lub bursztynowo – brązowym zabarwieniu. Po rozpuszczeniu w wodzie guma pęcznieje, dając gęsty, lepki, bezwonny i bezbarwny roztwór koloidalny o kwaśnym odczynie (pH= 4,5). Właściwości gumy akacjowej są ściśle związane z jej strukturą, która określa min.: lepkość, rozpuszczalność, zdolność mikrokapsułkowania i stopień interakcji między olejem i wodą w emulsji.
Błonnik akacjowy (guma arabska) charakteryzuje się wysoką rozpuszczalnością w wodzie i niską lepkością, w porównaniu do innych gum. Dzięki dobrej rozpuszczalności nadaje się do wytwarzania emulsji o/w (olej w wodzie). Guma nie rozpuszcza się natomiast w alkoholu, oleju i eterze, zaś słabo w glicerolu.

Co kryje w sobie błonnik akacjowy?
Błonnik (guma) akacjowy jest bogatym źródłem rozpuszczalnego błonnika pokarmowego o wysokiej tolerancji pokarmowej u człowieka. W 97 % składa się z węglowodanów, głównie z arabinozy (25 – 45 %) i galaktozy (35 – 45 %). Ponadto, zawiera białka, sole mineralne (potas, magnez, wapń, sód) i enzymy utleniające (peroksydazy i oksydazy).
Skład i właściwości mogą różnić się zależnie od czynników, takich jak: pochodzenie, warunki klimatyczne, sezon zbioru, wiek drzew oraz procesy przetwarzania i przechowywania. Guma pozyskiwana z drzew Acacia seyal charakteryzuje się niższą zawartością kwasu glukuronowego i ramnozy oraz wyższą zawartością arabinozy w porównaniu z gumą z drzew Acacia senegal. Zawartość białka jest niska w obydwu gumach. Spośród wszystkich aminokwasów, guma akacjowa zawiera najwięcej hydroksyproliny, seryny, treoniny, proliny i leucyny. Guma arabska zawiera dużo substancji lotnych i stosunkowo małe ilości popiołu. Zawartość wilgoci nie przekracza 15 %.

Wpływ na zdrowie

W wielu badaniach dowiedziono, że błonnik akacjowy przynosi wiele korzyści naszemu organizmowi:

- pęczniejąc w jelicie pobudza perystaltykę jelit i przyspiesza przesuwanie się mas kałowych przez jelito, stąd zalecany jest przy zaparciach;

- wywiera korzystny wpływ na rozwój pożytecznej mikroflory w przewodzie pokarmowym (bakterie kwasu mlekowego, bifidobakterie), będąc doskonałym prebiotykiem;

- pomaga kontrolować masę ciała, poprzez zwiększenie uczucia sytości oraz działanie prebiotyczne;

- zmniejsza wchłanianie glukozy, dzięki czemu może pomóc w leczeniu cukrzycy typu 2;

- redukuje poziom cholesterolu i trójglicerydów we krwi oraz obniża ciśnienie, w związku z czym może być stosowany w profilaktyce chorób sercowo – naczyniowych i hipercholesterolemii;

- wspomaga usuwanie toksyn, kwasów żółciowych i metali ciężkich z organizmu;

- dzięki wysokiej zawartości soli mineralnych (wapnia, potasu, magnezu) i obecności enzymów wykazuje działanie przeciwdrobnoustrojowe oraz może hamować tworzenie płytki nazębnej i poprawić remineralizację zębów, zapobiegając próchnicy;

- dzięki właściwościom przeciwutleniającym może pomóc w leczeniu chorób zwyrodnieniowych, układu żołądkowo – jelitowego i sercowo – naczyniowego;

Zastosowanie
W XVII w. p.n.e. w starożytnym Egipcie błonnik akacjowy (gumę arabską) wykorzystywano do klejenia papirusu, zagęszczania kosmetyków, w lecznictwie (środek przeciwbiegunkowy, łagodzący kaszel i katar) i do mumifikacji. Obecnie znalazła zastosowanie w różnych gałęziach przemysłu. Najczęściej gumę wykorzystuje się w postaci sproszkowanej, która jest lepiej rozpuszczalna niż surowy produkt. Proszek uzyskuje się w wyniku rozpuszczenia bryłek gumy, filtracji i pasteryzacji roztworu oraz suszeniu rozpyłowemu (rozpylenie roztworu w strumieniu gorącego powietrza).

W przemyśle spożywczym guma akacjowa (błonnik akacjowy) wykorzystywana jest jako substancja emulgująca, stabilizująca, zagęszczająca i glazurująca (dodatek do żywności E 414). Dzięki temu, że jest pozbawiona smaku i zapachu można znaleźć ją w wielu produktach spożywczych: produktach mleczarskich (napoje mleczne, kefiry, jogurty, sery niedojrzewające i topione), funkcjonalnych (napoje probiotyczne), produktach bezglutenowych, produktach typu light, wyrobach cukierniczych (kremy, cukierki, ciastka), gumie do żucia, lodach, dżemach, aromatach, przyprawach, piwie, napojach bezalkoholowych i sokach oraz mięsnych, rybnych i jajecznych produktach przetworzonych.
Guma akacjowa będąc doskonałym emulgatorem umożliwia połączenie fazy olejowej z wodną. W żywności, stosowana jako emulgator ma na celu poprawę konsystencji oraz zapobieganie rozwarstwianiu produktów.

W przemyśle winiarskim guma akacjowa jest stosowana do klarowania wina, zaś w produkcji napojów bezalkoholowych i piwa do stabilizacji piany.

W cukiernictwie, dzięki właściwościom zagęszczającym i zapobiegającym krystalizacji cukru, stanowi dodatek do glazur i polew.

W produkcji produktów mleczarskich, soków i dżemów stanowi doskonały zagęstnik.

W przemyśle piekarniczym guma akacjowa ogranicza pękanie delikatnych produktów (np. krakersy), zwiększa gładkość muffinek i ciastek, poprawia elastyczność i teksturę podpłomyków i placków tortilla oraz chrupkość wypieków. Ponadto, ze względu na zdolność zatrzymywania wilgoci, niewielki dodatek gumy arabskiej do mąki, poprawia jej właściwości wypiekowe, zmniejszając twardość pieczywa.

Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) stwierdził, że guma akacjowa nie wykazuje szkodliwego wpływu na organizm i jest substancją bezpieczną, nawet przy najwyższym dawkowaniu. W Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1333/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie dodatków do żywności, nie określono dopuszczalnego dziennego spożycia gumy arabskiej (ADI), gdyż nie stanowi zagrożenia dla zdrowia i życia człowieka.

W ostatnim czasie na rynku pojawił się błonnik akacjowy w formie sproszkowanej.

Proszek można dodać do jogurtu, kefiru, koktajlów owocowych i warzywnych, płatków śniadaniowych, musli, zup i sosów. Dzięki dobrej tolerancji może być spożywany codziennie. W celach prozdrowotnych zaleca spożywanie do 10 g błonnika dziennie.

W przemyśle farmaceutycznym guma arabska odgrywa znaczącą rolę, ze względu na swoje właściwości emulgujące, stabilizujące i osłonowe. Stanowi substancję pomocniczą w procesie tabletkowania i granulowania leków oraz wchodzi w skład otoczek tabletek powlekanych. Wykorzystywana jest także do produkcji preparatów przeciwkaszlowych i osłaniających błonę śluzową żołądka oraz w recepturach aptecznych do sporządzania emulsji olej w wodzie. Doskonale emulguje tłuszcze, olejki eteryczne, tłuste oleje, żywice i woski. Przed jej wykorzystaniem w recepturze aptecznej, dezaktywuje się zawarte w niej enzymy, poprzez długie ogrzewanie w autoklawie.
W celu wytworzenia emulsji, gumę zwilża się substancją olejową, a następnie dodaje wodę i pozostałe składniki receptury. Dodatek gumy akacjowej do preparatów leczniczych w stężeniu 30 – 40 % zwiększa ich lepkość.

W przemyśle kosmetycznym guma akacjowa służy do zagęszczania, stabilizacji piany i emulsji oraz zapobiega powstawaniu osadu i rozwarstwianiu się kosmetyków. Wywiera istotny wpływ na konsystencję gęstych produktów do demakijażu i maseczek. Dzięki właściwościom nawilżającym, kojącym, zmiękczającym i przeciwzapalnym, sprzyja regeneracji skóry i błon śluzowych, stąd często bywa składnikiem produktów pielęgnacyjnych do twarzy i ciała (maseczki, kremy, mleczka, żele myjące, produkty do demakijażu, masła do ciała).

Krem z dodatkiem gumy arabskiej tworzy na skórze elastyczny film, który zmniejsza widoczność zmarszczek wokół oczu oraz chroni przed oddziaływaniem czynników zewnętrznych (kurz, wiatr, woda, temperatura) i utratą wody.

Gumę akacjową można znaleźć także w preparatach do stylizacji i pielęgnacji włosów. W kosmetykach zazwyczaj stosuje się dodatek roztworu gumy akacjowej o stężeniu do 15 %.
Guma arabska znalazła również zastosowanie w produkcji tekstyliów, ceramiki oraz w przemyśle papierniczym i litografii. Stanowi składnik klejów, farb akwarelowych i pasteli. Już niewielki dodatek do farby i atramentu nadaje połysk oraz bardziej intensywną barwę. Z kolei dodatek do kleju zwiększa jego kleistość.

Działania niepożądane
Guma akacjowa spożyta w nadmiarze może spowodować wzdęcia, nudności. Niekiedy wywołuje reakcje alergiczne – atak astmy, np. u osób pracujących w fabryce słodyczy.

Bibliografia:
Ahallil H., Maskat M.Y., Abdullah A. (2020): The effect of Acacia senegal as potential prebiotic on obese gut microbiota, Food Research, 4, 3, 814 – 822.
Boiero M. L., Borsarelli C. D., Montenegro M. A. (2012): Gum Arabic: More Than an Edible Emulsifier, Products and Applications of Biopolymers, Casparus Johannes Reinhard Verbeek, IntechOpen, 1 – 18.
Cherbut C., Michel C., Raison V. i in. (2003): Acacia gum is a bifidogenic dietary fiber with high digestive tolerance in healthy humans. Microbial Ecology in Health Disease, 15, 43 – 50.
Larson L. i in. (2021): Acacia Gum IsWell Tolerated While Increasing Satiety and Lowering Peak
Blood Glucose Response in Healthy Human Subjects, Nutrients, 14, 1 – 14.
K. Mitka (2010): Guma arabska (E 414) – dodatek do żywności znany już w starożytnym Egipcie, Przemysł fermentacyjny i owocowo-warzywny, 54, 4, 28 – 30.
Pałczyński C. (2015): Dodatki do żywności a zdrowie. Rozpuszczalniki, substancje glazurujące, zagęstniki, Alergia, 2.
Sierpniowska O. (2015): Manuał Lekarski. Technologia postaci leku. Emulsje. Aptekarz polski, 112, 90 e, 19 – 29.
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1333/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie dodatków do żywności.
Rozporządzenie Komisji (UE) nr 1129/2011 z dnia 11 listopada 2011 r. zmieniające załącznik II do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1333/2008 poprzez ustanowienie unijnego wykazu dodatków do żywności.

Artykuł jest opublikowany w magazynie gotuj w stylu eko.pl Nr 21 LATO 2022