Dobry chrzan, ale nie sam

Chrzan jedni lubią ostry, a inni łagodny, w połączeniu z buraczkami lub żurawiną. Jedno jest pewne - chrzan ma wielu fanów.

CHRZAN W HISTORII

Chrzan jest rośliną wieloletnią z rodziny kapustowatych. Naturalnie występuje i pochodzi z terenów południowo wschodniej Europy i zachodniej Azji. Znany był już podobno w starożytnym Egipcie. Pierwsze wzmianki o tej roślinie pochodzą od starożytnych Greków. W swojej pracy „Historical notes on horseradish” autorzy J.W.Courter i A.M. Rhodes wspominają o słowach kapłanki pełniącej funkcję wyroczni w świątyni Apolla w Delfach, która miała powiedzieć, że buraki są warte swojej wagi w srebrze, a chrzan swojej wagi w złocie. W starożytnym Rzymie pojawiają się pierwsze wzmianki o tej bylinie. O chrzanie pisał Pedanius Dioscorides - grecki lekarz, farmakolog i botanik, który żył i pracował w Rzymie w czasach cesarza Nerona. Opisał tę roślinę w swoim dziele pod tytułem De Materia Medica, które było największą księgą o ziołach w tych czasach, a pozostała w użyciu aż do XVII wieku. Do Europy chrzan trafił dość późno, bo według jednych źródeł około XII wieku, a innych nawet pod koniec średniowiecza. Zarówno korzeń, jak i liście wykorzystywano jako lekarstwo. Jako przyprawę dość powszechnie stosowano chrzan w Niemczech, Skandynawii i Brytanii. Chrzan uprawiany jest również w Polsce, a jego duże uprawy znajdują się w województwie łódzkim. Roślina ta dość dobrze rośnie w naszym klimacie zarówno dziko i uprawnie.

CHRZAN W KUCHNI

Do użytku kulinarnego częściej stosowany jest chrzan z upraw. Lepsze właściwości lecznicze ma natomiast chrzan dziki. Przysłowie mówi “Dobry chrzan, ale nie sam”. Roślina ta stosowana jest w niewielkich ilościach dla poprawienia smaku potraw. Liście chrzanu doskonale konserwują pożywienie przed psuciem i gniciem. Mięso i produkty spożywcze owinięte w liście chrzanu dłużej pozostają świeże. Liście chrzanu dodaje się do kiszonych ogórków czy wypieku chleba na liściu chrzanu. Do przyprawiania używany jest korzeń tej rośliny, ale także liście. Dzięki niemu potrawy zyskują charakterystyczny ostry smak. Dodawany zwykle do zup takich jak żur, żurek, barszcz biały czy zalewajka, do sosów, sztuki mięsa, ryb w galarecie, wędlin, masła, sera białego, past kanapkowych. Świeży korzeń strugany prosto do sałatek nadaje im ożywczy smak. Chrzan zwykle kojarzy się z Wielkanocą. U mnie w domu chrzan tarty był przez dziadka na zewnątrz, gdyż w domu nie dało się wytrzymać. Wszystkim ciekły łzy. Cóż, to bardzo popularne warzywo w naszym kraju doczekało się nawet wiersza. W „Chrzanie” Jana Brzechwy wszyscy płaczą nad tartym warzywem. „Panie chrzanie, Niech pan przestanie!”. Za tą reakcję naszego organizmu odpowiedzialne są glukozynolany. Chrzan należy i warto jeść właściwie przez cały rok. Szczególnie w okresie jesienno-zimowym. Ma właściwości rozgrzewające. Proces termiczny pozbawia chrzan większości właściwości leczniczych, jak i smakowych. Warto  zatem  używać  go  świeżo  startego,  a  przechowywać w korzeniu. Warzywo to nie lubi wilgoci ani suchego środowiska i to zarówno w trakcie uprawy, jak i przechowywania. Podobnie jak większość warzyw i bylin chrzan jednoroczny jest najsmaczniejszy.

WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE CHRZANU

Chrzan jest rośliną nie tylko przyprawową, ale także leczniczą. Ma wiele zastosowań w medycynie ludowej. Leczy się nim przeziębienie, katar, zatoki. Pobudza układ trawienny, łagodzi bóle głowy,  kręgosłupa i bóle  reumatyczne.  Najnowsze  badania donoszą, że chrzan ma właściwości antynowotworowe. Głównym składnikiem chrzanu są glukozynolany. Substancja ta reagując z enzymami, za sprawą mikroflory jelit i w środowisku termicznym organizmu powoduje powstawanie szerokiej gamy związków. Produkty tego procesu to izotiocyjaniany (w skład których wchodzi: izotiocyjanian fenetylu i izotiocyjanian allilu). Składniki te odpowiadają za zdrowotne właściwości chrzanu i to one zmniejszają prawdopodobieństwo rozwoju choroby nowotworowej.

ĆWIKŁA Z CHRZANEM

SKŁADNIKI (1 porcja):

ugotowane lub upieczone buraki - 5 szt.

korzeń chrzanu - 1 szt.

sól - do smaku

cukier - 1 szczypta

sok z połówki cytryny

SPOSÓB PRZYGOTOWANIA: Buraki  zetrzeć    na  małych  oczkach.  Chrzan  obierać i zetrzeć na małych oczkach. Dodajemy sok z połówki cytryny, szczyptę cukru i doprawiamy solą. Dokładnie wymieszać. Przełożyć do czystych wyparzonych słoików. Przechowywać w lodówce.

SYROP Z CHRZANU NA KASZEL I W NIEŻYTACH DRÓG ODDECHOWYCH

SKŁADNIKI:

100 g świeżego, utartego chrzanu

1/2 szklanki ugotowanej, przestudzonej wody

100 gram miodu

SPOSÓB PRZYGOTOWANIA: Zalej chrzan wodą i  pozostaw pod przykryciem na pół godziny. Całość przeciśnij przez gazę. Do płynu dodaj 100 g miodu. Syrop  pij 3 razy dziennie po jednej łyżce stołowej w kaszlu i nieżytach dróg oddechowych. Dzieciom podawać po 1 łyżeczce od herbaty.

Przepis pochodzi z: Ożarowski A., Jaroniewski W., Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa 1987

Anita Zegadło (AZgotuj) - Szef Kuchni

Przepisy z chrzanem znajdziesz tutaj

Artykuł pochodzi z kwartalnika wiosna 2018 Gotuj w stylu eko.pl