Miód nie tylko dla Puchatka!

Z czym kojarzy się Wam miód? Z ulubionym smakołykiem? Z ciepłą herbatką w zimowy wieczór? Z lekarstwem na przeziębienie? A może jako składnik kosmetyku na gładką cerę?  Miód to produkt wyjątkowy i kryje w sobie wiele tajemnic. Odkryjmy i poznajmy jego wszystkie sekrety!
W największym skrócie, miód, to naturalny produkt wytwarzany przez pszczoły Apis mellifera z nektaru roślin lub spadzi. Znane przysłowie mówi, że jeden ul może odebrać pracę 10 lekarzom…gdyż oprócz niewątpliwych walorów smakowych, miód stanowi źródło cennych składników odżywczych oraz substancji o działaniu profilaktycznym i leczniczym.

Właściwości miodu
Chociaż miód nie jest typowym produktem leczniczym, tylko środkiem spożywczym, to jednak wykazuje szereg właściwości leczniczych. Posiada silne właściwości bakteriobójcze, działa na bakterie chorobotwórcze.  Największą aktywność antybiotyczną wykazują miody spadziowe ze spadzi iglastej, miody nektarowo-spadziowe, a także niektóre miody odmianowe (szczególnie gryczany i lipowy).
Dzięki zawartości choliny oraz potasu, zbawiennie wpływa na układ sercowo – naczyniowy. Działa cholinergicznie na serce i układ krążenia, ułatwia przepływ krwi przez naczynia wieńcowe, zwiększa ten przepływ oraz obniża ciśnienie krwi. Potas dodatkowo wpływa na prawidłowe funkcjonowanie mięśnia sercowego. Spożywanie miodu odciąża wątrobę, w miodzie znajdują się głównie cukry proste, które są łatwo przyswajalne przez wątrobę. Dodatkowo, ma silne właściwości odtruwające, eliminuje metale ciężkie z organizmu.  Pozytywnie wpływa na układ oddechowy, zwłaszcza jako środek wspomagający w przypadku kaszlu. Ułatwia zasypianie, pomaga w leczeniu wyczerpania psychicznego, również w apatii.

Ze względu na specyficzny skład, konkretne miody są wskazane w określonych dolegliwościach:

Rodzaje miodów:   

1. Nektarowy – wytwarzany przez pszczoły z nektaru roślin; wyróżniamy miody pochodzące z określonej rośliny (np. akacjowy, lipowy, gryczany) lub wielokwiatowy – pochodzących z wielu roślin.
2. Spadziowy – w odróżnieniu od miodów nektarowych, nie powstaje z nektaru kwiatów, ale jak sama nazwa wskazuje - ze spadzi, czyli soku drzew przetworzonego przez owady; pasożytujące mszyce, czerwce, miodówki wgryzają się w drzewa i wysysają z nich soki, a następnie wydalają właśnie spadź, zbieraną przez pszczoły; Wyróżniamy miody ze spadzi iglastej i liściastej.
3. Nektarowo-spadziowy – będący połączeniem pierwszego i drugiego.

Miody smakowe - obecnie na rynku możemy spotkać również miody z dodatkami, np. liofilizowanymi owocami jagody, porzeczki, maliny, czy orzechami. To bardzo ciekawe połączenia smakowe, które warto spróbować.

Cechy charakterystyczne miodów

Barwa – bardzo charakterystyczna cecha miodu, kształtuje się od jasnosłomkowej, przez żółtą do brunatnej i wręcz brązowej. Miody o jasnej barwie mają zwykle delikatniejszy smak. Barwę kształtują karotenoidy, ksantofile i antocyjany.

Smak – o smaku i aromacie miodu decydują przede wszystkim składniki olejków eterycznych pochodzące z nektarów oraz kwasy organiczne. Smak kształtuje się od łagodnego lipowego po intensywny gryczany. Smakosze, w miodzie wielokwiatowym, zwanym inaczej miodem tysiąca kwiatów, wyczuwają zapach i smak kwiatów.

Kaloryczność – ze względu na wysoką zawartość cukrów kaloryczność miodów wynosi ok. 300 kcal/ 100 g, ale IG miodu - 55-60.

Składniki aktywne:

Glukoza i fruktoza – łatwo przyswajalne węglowodany proste. Stanowią od 60 do 80% masy miodu, ponadto: sacharoza (ok. 1,5%), maltoza (ok. 5%), dekstryny.

Enzymy – pochodzą głównie z wydzieliny gruczołów ślinowych pszczół, wśród enzymów największe znaczenie mają: inwertaza (powoduje rozpad sacharozy do glukozy i fruktozy), amylaza (powoduje hydrolizę skrobi do dekstryn i ich dalszy rozpad do maltozy), oksydaza glukozy (powoduje utlenienie glikozy do kwasu glukonowego, w tej reakcji powstaje nadtlenek wodoru o silnych właściwościach przeciwdrobnoustrojowych).

Białka – niewiele ok. 0,5% pochodzące z pyłków kwiatowych, w tym aminokwasy: alanina, kwas glutaminowy, kwas asparaginowy.

Składniki mineralne – potas, fosfor, magnez, wapń, żelazo, miedź, cynk, selen – głównie miody spadziowe (ok.1%) i nektarowe (do 0,3%).

Witaminy z grupy B oraz niewielkie ilości D, E, K.
Cholina oraz acetylocholina – związki o charakterze hormonalnym.
Związki fenolowe: kwasy fenolowe, flawonoidy.

Dla kogo miód?

Jeżeli nie ma przeciwwskazań (np. alergia) to dla wszystkich! Szczególnie dla sportowców, dzieci po pierwszym roku życia, osób starszych, osób wykonujących ciężką pracę fizyczną lub umysłową.

Spożywanie miodu przez dzieci zwiększa apetyt, przybieranie na wadze, przeciwdziała zaparciom, wzdęciom, a także wywiera łagodne działanie nasenne i uspokajające.

Sportowcy cenią miód za walory energetyczne i odżywcze. Miód wzmacnia potencjał fizyczny i wytrzymałość zawodników. Spożycie miodu po wysiłku fizycznym umożliwia w krótkim czasie ustąpienie objawów zmęczenia i szybka odnowę wydatkowanej energii.

Spożywanie miodu jest szczególnie cenne w przypadku osób w starszym wieku, u których w organizmie dochodzi do obniżenia zdolności odtruwającej wątroby, upośledzenia czynności układu moczowego, a także zmniejszenia zdolności adaptacyjnych i odporności na zakażenia. Miód poprzez zawarte w nim substancje (aminokwasy, biopierwiastki) pozwala na uzupełnienie ważnych dla osób starszych składników oraz usuwa lub łagodzi wymienione zaburzenia.  

Alergia - przeciwwskazaniem do spożycia miodu jest alergia, która może się ujawnić u osób uczulonych na pyłki roślin (kwiatów, traw, drzew) oraz jad owadów. Alergia może objawić się zaburzeniami ze strony układu pokarmowego, oddechowego, zmianami dermatologicznymi.

Diabetycy - stosowanie miodu przez cukrzyków jest kontrowersyjne. Jedni specjaliści odradzają miód w diecie cukrzyków, inni twierdzą, że ma pozytywny wpływ na chorych. Zalecana jest ostrożna konsumpcja miodu przez diabetyków. Powinien być przyjmowany z ostrożnością, w określonej dawce i pod kontrolą lekarza.

Spożycie miodu
Trudno jest określić ile miodu można zjeść. Zależy to od stanu zdrowia i potrzeb kalorycznych organizmu, zależnych od masy ciała, skłonności do otyłości i aktywności fizycznej. Osoby aktywne fizycznie, mogą zjeść więcej miodu, szczególnie po treningu, pozostałe - 1 łyżeczkę dziennie, tj. ok. 5-6 g.

Ta jedna łyżeczka miodu zjadanego codziennie przez cały rok podkręci nasz układ immunologiczny uodporniając nasz organizm na wiele chorób, ale żeby miód zadziałał jak naturalna szczepionka, musimy spożywać go prawidłowo. W celu zapewnienia lepszego wchłaniania, miód należy rozpuścić w szklance ciepłej, przegotowanej wody, herbaty lub mleka i pić na godzinę przed jedzeniem lub godzinę po jedzeniu. Miód warto spożywać rano, kiedy nie zgromadziliśmy jeszcze zapasów glikogenu. Bardzo korzystne działanie można uzyskać poprzez powolne wprowadzenie miodu do ust i przetrzymanie przez jakiś czas przed połknięciem. W ten sposób składniki czynne miodu wchłaniane są z jamy ustnej bezpośrednio do krwi z pominięciem wątroby. Stosowanie miodu do słodzenia gorących napojów (powyżej 60 st. C) wiąże się z utratą pewnych składników bioaktywnych, tj. witamina C i enzymy, skutkującą obniżeniem aktywności antybakteryjnej.

Miód Manuka - Manuka to miód powstający z nektaru wiecznie zielonych krzewów manuka (Leptospermum scoparium) z Nowej Zelandii. Zawiera MGO czyli metyloglioksal (methylogloxal). To substancja przeciwbakteryjna, badania wykazały, że wysokie stężenie metyloglioksalu w miodach Manuka wspiera mechanizmy obronne organizmu. Jego zawartość w miodzie Manuka waha się w granicach od 30 do 550. Symbol „+” przy wartości MGO oznacza ile mg metyloglioksalu znajduje się w 1 kg miodu. Np. MGO 250+ oznacza, że w 1 kg miodu znajduje się przynajmniej 250 mg metyloglioksalu. Miody o zawartości od 30+ do 250+ są rekomendowane do stosowania w celach profilaktycznych, miody o wysokim stężeniu MGO np. 400+ czy 550+ wykazują działanie lecznicze. Im większe stężenie MGO tym mocniejsze działanie miodu. MGO sprawia, że miód ma właściwości antybakteryjne oraz pozytywnie wpływa na funkcjonowanie układu pokarmowego i immunologicznego.

Inne produkty pochodzenia pszczelego

Propolis – inaczej kit pszczeli, potrzebny jest pszczołom do wyściełania wnętrza ula, co wzmacnia i uszczelnia konstrukcję ula oraz chroni ul przed drobnoustrojami. Wykazuje wielokierunkowe działanie farmakologiczne. Najczęściej dostępny w formie nalewki etanolowej lub maści propolisowej. Stosowany jest w leczeniu ran i różnych schorzeń skórnych, m.in. oparzeń. Działa także miejscowo przeciwbólowo. Ma działanie przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze. Może pomóc w kłopotach spowodowanych przez Helicobacter pylori.  
Pyłek pszczeli to zbierane przez pszczoły komórki kwiatów, dlatego nazywany jest też pyłkiem kwiatowym. Pszczoły zbierają pyłki z kwiatów, które następnie mieszają z odrobiną miodu, nektaru lub śliny i formują do postaci kulek. Jest to ich główne pożywienie. Może być spożywany na bieżąco przez pszczoły lub magazynowany w komórkach pszczelich, zabezpieczony miodem. Tak przechowywany pyłek ulega procesowi fermentacji mlekowej i przekształca się do postaci pierzgi. Pyłek jest głównym składnikiem pierzgi pszczelej.

Pierzga pszczela to właśnie przetworzony pyłek pszczeli. Jednak przetworzony nie przez człowieka, a przez  pszczoły w warunkach ula. Fermentacja mlekowa pyłku, to efekt panującego w ulu mikroklimatu i działania bakterii Lactobacillus. Pierzga to sfermentowany pyłek kwiatowy złożony przez pszczoły w plastrze, z domieszką miodu i wydzieliny gruczołów ślinowych pszczół. Zaistniały w warunkach ula proces fermentacji decyduje o istotnych właściwościach pierzgi. Dzięki zjawisku fermentacji jest lepiej przyswajalna przez organizm ludzki. Pozyskiwanie pierzgi jest niezwykle trudne ze względu na umiejscowienie jej w komórkach plastra, dlatego jest ona rzadko dostępnym produktem na rynku.

Mleczko pszczele to wydzielina z gruczołów młodych pszczół robotnic karmicielek. Karmią nim młode larwy oraz matkę pszczół. Matka karmiona tylko mleczkiem pszczelim potrafi złożyć do 2000 jajeczek w ciągu doby. Mleczko zawiera wapń, miedź, żelazo, fosfor, potas, krzem, siarkę, witaminy z grupy B. Ze względu na swój bogaty skład ułatwia przemianę materii, zwiększa aktywność życiową. Nieocenione w chorobach serca oraz układu krążenia.

Wosk pszczeli to nie tylko budulec plastrów potrzebnych do wychowu młodych pszczół czy magazynowania miodu. Jest także naturalnym składnikiem świec, past do butów oraz wielu kosmetyków, takich jak pomadki czy maści.

Miód płynny, czy skrystalizowany? - miód występuje zarówno w formie płynnej (patoka), jak i stałej (krupiec). Konsystencja miodu zależy od rodzaju miodu, czasu w jakim był zbierany, od zawartości składników. Niektórzy z rezerwą podchodzą do miodów skrystalizowanych, twierdząc, że są przegrzane i nie mają wartości biologicznych. Nic bardziej mylnego. To właśnie miód, który cały czas pozostaje w formie płynnej powinien wzbudzić nasze podejrzenia, ponieważ krystalizacja miodu jest jak najbardziej normalnym zjawiskiem, który nie wpływa na walory smakowe i zdrowotne miodu. Miody krystalizują, ponieważ posiadają specyficzny skład chemiczny. O zachodzeniu procesu krystalizacji decyduje w dużej mierze zawartość glukozy i fruktozy. Miody z dużą zawartością glukozy będą krystalizowały zdecydowanie szybciej, np. miód rzepakowy, może przejść z formy płynnej w stałą nawet już po kilku dniach, z kolei miody, które zawierają w sobie duże ilości fruktozy, np. akacjowy, znacznie dłużej pozostają płynne, więc mogą skrystalizować nawet po roku. Krystalizacja jest zależna od wielu czynników: wewnętrznych (zawartość fruktozy, glukozy, dekstryn, wody, obecności cząstek zawieszonych w miodzie, m.in. kurzu, pyłku kwiatowego, pęcherzyków powietrza), zewnętrznych (temperatury przebiegu procesu i czasu przechowywania miodu). Od naszych upodobań  zależy jaką formę miodu wybierzemy. Jeżeli zdecydowanie wolimy miód płynny możemy wybrać miód akacjowy, który długo pozostaje płynny. Oczywiście krupiec można podgrzać, aby uzyskać płynna konsystencję – należy jednak pamiętać, że temperatura podgrzania nie może być wyższa niż 40-45 st.C, ponieważ wtedy miód traci swoje właściwości.

Miód stanowi idealny zamiennik zwykłego cukru. Jest łatwo przyswajalny, nie podlega trawieniu, wchłania się w ciągu 15 min (w przypadku sacharozy proces ten trwa ok. 2 godziny) i nie ulega fermentacji w przewodzie pokarmowym. Jak każda substancja słodząca, wymaga jednak racjonalnego stosowania. Bez względu jednak na prozdrowotne walory miodu, pamiętajmy, że miód to przede wszystkim zwykły środek spożywczy. Kojarzenie miodu z leczeniem przeziębień, powoduje, że spożywamy go tylko podczas choroby lub sezonowo, aby wspomóc organizm, a nie jako składnik codziennej, zrównoważonej diety. Skutkiem jest jego niewielkie spożycie, w porównaniu z innymi państwami.

CIEKAWOSTKI
1.    Miód uznawany jest za najstarszą substancję słodzącą, która jednocześnie odżywia i leczy. W antycznej Grecji wierzono, że zapewnia magiczną moc.
2.    Najstarszy miód znaleziono w Gruzji, miał 5500 lat i wciąż nadawał się do spożycia.
3.    Nazwa miesiąc miodowy wzięła się stąd, że w dawnych czasach nowożeńcy jedli miód jako środek wzmacniający, by mieć zdrowe dzieci.
4.    1.764.706 – tyle kwiatów średnio muszą odwiedzić pszczoły, żeby wyprodukować zaledwie 300 g miodu
5.    W okresie letnim w bardzo silnych rodzinach jest 70-80 tysięcy pszczół; jesienią w przeciętnej rodzinie jest 20-25 tysięcy pszczół.
6.    Wiosenne i letnie pszczoły żyją średnio 36-40 dni, jesienne mogą żyć od 6 do 9 m-cy.
7.    Z powodzeniem miód stosowany jest również w kosmetyce, daje zdrowy wygląd, ładną cerę i gładką skórę.
8.    Miód dodany do kąpieli ma działanie uspakajające, rozluźniające i kojące na skórę. Do wody o temp. 38°C wystarczy dodać 300 g miodu i przebywać w niej 20-30 min.

Źródła:
1.    Basista K. „Właściwości biologiczne i prozdrowotne miodu oraz jego zastosowanie jako zdrowa żywność” GF 03/2013
2.    Majewska E., Nowotnik P. „Sekrety miodu” opracowanie SGGW
3.    Przybylska S. „Miód – cenny dar natury” Bezpieczeństwo i Higiena Żywności 06/95/2011
4.    Tichonow A.I., Bondarenko L.A. i inni „Miód naturalny w medycynie i farmacji” 2017
5.    Kędzior W., Popek S. „Skład chemiczny i właściwości miodu” Prace Naukowe 2001 nr 5 
6.    Rozp. MRiRW z dnia 3 października 2003 r. w sprawie szczegółowych wymagań w zakresie jakości handlowej miodu (Dz.U. Nr 181, poz. 1772 i 1773).