Pasieka ekologiczna

Pasieka jest terenem, na którym pszczelarz skupia wszystkie swoje ule. Dawniej pszczelarze zwani bartnikami, hodowali pszczoły w wydrążonych komorach wewnątrz pnia drzewa. Takie dziuple nazywano barciami. Tradycje bartne przetrwały do dziś m.in. na południowym Uralu czy w Republice Baszkortostan w Rosji. Miód produkowany przez dzikie pszczoły jest tam towarem poszukiwanym i osiąga wysokie ceny. 

Ule z pszczołami są ustawiane na pasieczysku inaczej zwanym toczkiem. Pasieczysko powinno być odpowiednio zlokalizowane i urządzone, ze względu na bezpieczeństwo pasieki oraz osób postronnych a także komfort bytowania pszczół i pracy pszczelarza. Najkorzystniej jest lokalizować pasieki produkcyjne na obszarach o dużej obfitości i wydajności roślin poużytkowych. Najlepiej, gdy jest to zaciszne miejsce, suche, osłonięte od wiatrów, lekko zacienione. Sposób kierowania rozwojem rodziny pszczelej zależy od rozkładu pożytków, z których korzysta pasieka. Większość polskich pszczelarzy prowadzi pasieki korzystające tylko z tych pożytków, które występują w miejscu ich stacjonowania. W pobliżu pasieki znajdują się rośliny różnych gatunków. Jednak pszczoły jako zwierzęta sprytne i inteligentne pracują tak aby osiągnąć jak największą wydajność. Dlatego wylatują nie dalej niż 3 km od swojego ula, jednak zazwyczaj oddalają się tylko o 1 km. Na tej podstawie można wnioskować z jakich roślin pszczoły będą zbierały pyłek oraz nektar. Doświadczeni pszczelarze mają sposoby aby zachęcić pszczoły do odwiedzania konkretnych gatunków roślin, podając pszczołom specjalne syropy zapachowe.

Wymogi co do umieszczenia pasiek ekologicznych są bardziej restrykcyjne. Pasieki ekologiczne muszą być umieszczane na obszarach zlokalizowanych tak, aby w promieniu 3 km od pasieki źródłem nektaru dla pszczół były rośliny uprawiane metodami ekologicznymi z roślinnością naturalną, natomiast lasy muszą być zarządzane zgodnie z zasadami produkcji ekologicznej, a rośliny uprawiane w sposób, który nie stanowi zagrożenia dla kwalifikacji pasiek jako ekologiczne, o niewielkim wpływie na środowisko.

W obecnych czasach pasieka składa się z uli naziemnych w postaci prostopadłościennych skrzynek, do wykonania których wykorzystuje się styropian czy poliuretan. Są to materiały lekkie, które najczęściej stosuje się do pasiek wędrownych, gdzie istotny jest jak najniższy ciężar.

W przypadku pasieki ekologicznej, ule oraz materiały stosowane w pszczelarstwie muszą być wykonane z surowców naturalnych takich jak drewno, słoma czy glina. Najczęściej stosuje się drewno gatunków miękkich, takich jak: lipa, wierzba, topola, osika czy sosna.

Wewnątrz uli umieszczone są ramki wykonane z drewna lub plastiku. Ramki wypełnione są węzami najczęściej wykonanymi z wosku pszczelego. W przypadku uli konwencjonalnych mogą być również wykonane z plastiku. Węza jest to ścianka środkowa plastrów, z zaczątkami komórek o odpowiednim wymiarze, z którą pszczoły mają największą styczność. Stanowią dla rodziny pszczelej dom i spiżarnię. Tak przygotowane ramki wkłada się do ula a pszczoły obudowują je zebranym nektarem oraz pyłkiem kwiatowym tworząc plastry miodu.

Ul składa się z następujących elementów:

• korpus gniazdowy z otworami wylotowymi regulowanymi wkładkami lub zasuwkami,
• nadstawka pół lub całoramkowa,  
• dennica,
• poddasze (nadstawka ocieplająca),
• daszek,
• podstawka.

Do podstawowego wyposażenia uli należą takie elementy jak:

• komplet ramek gniazdowych i nadstawkowych z wbudowanym plastrem i wtopioną węzą
  tj. środkową ścianką plastra z zaczątkami komórek;
• metalowe lub plastikowe odstępniki –  do zachowania odpowiedniego odstępu między ramkami;
• zatwory – deski do ograniczania gniazda, podobne do ramek;
• szczelna przegroda do dzielenia gniazda;
• powałka – do wentylacji, zamknięcia gniazda, przegonek, podkarmiania z desek, międzyramkowych listewek lub płótna;
• maty boczne i górne do izolacji;
• poduszki do ocieplania góry.

Oprócz wymienionego wyposażenia, w okresie kwitnienia głównego pożytku do ula wstawia się kraty odgrodowe, służące do oddzielenia czerwiu od miodni, a dla uzupełnienia zapasów zimowych – podkarmiaczki z syropem cukrowym, ciastem miodowo-cukrowym lub inną odżywką. Wiosną dostawia się kolejny korpus, zwany miodnią lub nadstawką. Do miodni z uwagi na średnicę otworu przechodzą tylko robotnice i trutnie bez matki.

W miodni pszczoły gromadzą miód. Zaczynają odkładać miód w kwietniu kiedy to wzrasta dopływ pokarmu, dni są dłuższe a temperatury wzrastają. Gdy pszczoły zapełnią całe plastry miodem rozpoczyna się właściwe miodobranie. Następuje to na początku maja.

Ule również należy przygotować do zimy aby utrzymać wewnątrz temperaturę na odpowiednim poziomie. W produkcji ekologicznej muszą to być naturalne materiały, takie jak: słoma, sieczka słomiana czy wióry z drewna liściastego. Materiały mogą również posłużyć latem przed przegrzaniem ula.

Pod koniec sezonu produkcyjnego rodziny należy pozostawić z zapasem miodu i pyłku wystarczającym do przetrwania zimy. Dopuszcza się sztuczne dokarmianie rodziny pszczelej, gdy przetrwanie ula jest zagrożone w wyniku warunków klimatycznych. W dokarmianiu należy stosować ekologiczny miód, ekologiczny syrop cukrowy lub ekologiczny cukier. 

Miodem nazywamy środek spożywczy, który jest naturalnie słodką substancją produkowaną przez pszczoły Apis mellifera z nektaru roślin, wydzielin żywych części roślin lub wydalin owadów wysysających żywe części roślin, zbieranych przez pszczoły, przerabianych przez łączenie specyficznych substancji z pszczół a następnie składanych, odwodnionych, gromadzonych i pozostawionych w plastrach miodu do dojrzewania.

Miody można sprzedawać jako produkt ekologiczny tylko wtedy, gdy zasady rolnictwa ekologicznego stosowano przez co najmniej jeden rok.

Proces pozyskiwania miodu obejmuje kilka etapów, tj.: przygotowanie plastrów, odsklepianie i wirowanie, cedzenie zanieczyszczeń, klarowanie, przechowywanie i konfekcjonowanie. Podstawowym urządzeniem używanym w tym procesie jest miodarka (wirówka) zbudowana ze zbiornika i wirującego kosza. Odsklepione plastry miodu umieszcza się w koszu miodarki i odwirowuje, po czym na sitach odcedza się okruchy wosku i inne zanieczyszczenia. Następnie, odcedzony miód trafia na kilka dni do odstojników czyli wysokich pojemników, gdzie przebiega proces klarowania. W odstojniku zanieczyszczenia lekkie wypływają na powierzchnię miodu, a ciężkie opadają na dno. Zanieczyszczony miód jest spuszczany kurkiem umieszczonym w najniższym punkcie odstojnika. Miód wolny od większości zanieczyszczeń zlewa się kurkiem spustowym osadzonym na wysokości 3-5 cm powyżej dna. Sklarowany miód można przelać do czystych pojemników wykonanych z materiałów dopuszczonych do kontaktu z żywnością.

Istotnym aspektem przy prowadzeniu pasieki jest również ochrona pszczół przed chorobami i szkodnikami. Jeśli chodzi o pasieki ekologiczne, to stosowanie środków farmakologicznych jest zabronione. W celu zapobiegania chorobom należy prowadzić selekcję linii pszczół odpornych na choroby, kontrolować stan zdrowia pszczół, wymieniać regularnie matki pszczele i okresowo plastry oraz przeprowadzać dezynfekcję uli i sprzętu. Szczególnie groźną chorobą jest warroza, która powoduje duże straty w pogłowiu i produkcji pasiecznej. W produkcji ekologicznej można stosować środki lecznicze pochodzenia ziołowego, takie jak olejki eteryczne (mentolowy, tymolowy, eukaliptusowy lub kamforowy) oraz preparaty homeopatyczne. Dozwolone jest też stosowanie kwasu mrówkowego, mlekowego, octowego i szczawiowego.

Podsumowując jakość produktu ekologicznego nie polega tylko na określonych cechach jakościowych i zdrowotnych produktów, lecz trzeba mieć na uwadze stosowane zabiegi sanitarne, ochronę środowiska, warunki uzyskania produktu oraz jego magazynowania.

Produkcja ekologiczna różni się od produkcji konwencjonalnej modelem prowadzenia gospodarki pasiecznej. Wymaga od pszczelarza  bardzo dużego doświadczenia w prowadzeniu pasieki, a przede wszystkim przystosowania gospodarki pasiecznej do warunków ekologicznych. Pszczelarz, który zdecyduje się prowadzić pasiekę ekologiczną musi złożyć wniosek do jednostki certyfikującej, która będzie corocznie kontrolować pasiekę, również w procesie produkcji. Okres przejścia pasieki konwencjonalnej na pasiekę ekologiczną trwa rok.

Charakter i działanie miodów jak i innych produktów z ula przedstawiają poniższe plakaty:

Pobierz PDF