Adaptogeny

Adaptogeny

– antidotum na stres, sposób na wzmocnienie odporności?
A gdyby się okazało, że i na stres, i na odporność i na dobre samopoczucie? I jeszcze są na to dowody naukowe? No to nie pozostaje nam nic innego, jak je poznać i spróbować!

Mimo że początki adaptogenów sięgają lat 50 - tych ubiegłego wieku, termin „adaptogen” jest obecnie nadal mało znany. Pojęcie adaptogenu wymyślił Mikołaj Lazarev, rosyjski naukowiec i lekarz. Poszukiwał substancji podnoszących odporność na stres. Adaptogen od łac. „adaptare” to dostosowywać się, dopasowywać. Lazarev opisał zdolność niektórych surowców pomagających organizmowi dostosowywać się do stresowych warunków. Pracami Lazareva zainteresował się jego współpracownik Israel Brekhmann. Założył własną szkołę badającą adaptogeny. Wspólnie z Igorem Dardymovem stworzyli klasyczną definicję adaptogenu, stosowaną do dziś.

Wg niej, adaptogen musi spełniać trzy warunki:

1. Musi być nietoksyczny dla odbiorcy! Nie może dawać skutków ubocznych i nie może być szkodliwy dla organizmu, jeśli będzie spożywany przez dłuższy czas (np. kozłek lekarski nie może być adaptogenem, ponieważ spożywany w większych ilościach może być szkodliwy, jest to roślina o potencjale adaptogenicznym, ale nie jest adaptogenem);
2. Musi wyzwalać niespecyficzną odpowiedź na czynniki stresowe! Brzmi zawile, ale oznacza, że adaptogen musi działać na cały organizm, nie na wybraną część.
3. Musi mieć normalizujący efekt na organizm! To znaczy, że działa wielokierunkowo, normalizuje funkcje życiowe – np. grzyby reishi nie leczą bezpośrednio, ale wzmacniają organizm.
Najważniejsze to zapamiętać, że adaptogeny są nieszkodliwe, nie blokują normalnych funkcji organizmu, uodparniają organizm na szkodliwe wpływy czynników zewnętrznych, wzmacniają i pomagają w walce ze stresem. Stresem, który jest nieodłącznym elementem życia każdego człowieka i w większości przypadków
wywiera szkodliwe działanie na organizm. Powoduje przeciążenie organizmu i może doprowadzić do wyczerpania fizycznego, psychicznego, depresji, a także wystąpienia wielu chorób. Kto z nas żyje bezstresowo? Nikt. Bywa, że stres jest ciągle obecny w naszym życiu. I nie chodzi tutaj o stres związany np. z fizycznym bólem po uderzeniu, ale stres środowiskowy, spowodowany niewłaściwymi warunkami życia, przewlekłą sytuacją stresową w pracy, wychowaniem dziecka czy chorobami.
Naukowcy zajmujący się tematem, zalecają rośliny adaptogenne jako antidotum na stres, ponieważ wzmagają one odporność na czynniki zaburzające równowagę wewnętrzną. Mechanizm działania roślin adaptogennych nie jest jeszcze dokładnie poznany. Rośliny te stymulują rdzeń nadnerczy, w którym produkowane są i magazynowane neurohormony (epinefryna, norepinefryna, dopamina), przygotowują organizm do konfrontacji z zagrożeniem, zwiększają zdolność przystosowawczą organizmu i odporność na przeciążenia.

Właściwości adaptogenne wyrażają się m.in. poprzez:

• działanie antyoksydacyjne, zmiatające wolne rodniki;
• właściwości antytoksyczne (ochrona wątroby);
• stymulację układu odpornościowego;
• polepszenie procesów zapamiętywania i koncentracji;
• wzrost witalności;
• redukowanie niepokoju i nerwowości;
• szybsze zdrowienie;
• poprawę napięcia mięśni i wzrost siły ich skurczu;
• poprawę snu, motywacji i produktywności w pracy;
• polepszenie nastroju i samopoczucia.

Te właściwości, rośliny zawdzięczają zawartym w nim związkom aktywnym. Różnorodność tych związków jest ogromna. Można tu wymienić np. saponozydy, rodiolozydy, flawonoidy, witanolidy i wiele, wiele innych. Nie znaczy to jednak, że każda roślina zawierająca np. flawonoidy jest adaptogenem. Pamiętajmy, że adaptogen musi spełniać trzy warunki definicji sformułowanej przez Brekhmana i Dardymova i na pewno nie jest lekarstwem na jedną chorobę.
Adaptogeny wzmacniają układ odpornościowy, więc należy rozważyć ich stosowanie w przypadku choroby autoimmunologicznej, np. problemów z tarczycą, Wzmacniamy wtedy nasz układ odpornościowy, który z kolei nas atakuje, jednak rośliny adaptogenne nie są toksyczne, więc warto w takim przypadku zapytać o opinię lekarza.
Lista adaptogenów pozostaje otwarta. Ze względu na dość szeroką definicję, istnieje sporo roślin, których przynależność do tej grupy jest ciągle dyskutowana.
Adaptogeny to substancje, które w naturalny sposób przywracają w naszym organizmie równowagę, niwelują stres, wzmacniają odporność, wpływają pozytywnie na nasze samopoczucie, a za wieloma dodatkowo przemawia mądrość medycyny ludowej.

Przegląd wybranych surowców adaptogennych:

ŻEŃ - SZEŃ

Rodzaj Panax - z rodziny Araliowatych liczy ok. 20 gatunków występujących na Dalekim Wschodzie i w Ameryce Północnej. Nazwa żeń-szeń pochodzi od chińskich słów Dżen-Czien oznaczających „człowiek-korzeń”. Korzeń żeń-szenia przypomina swoim wyglądem kształt ludzkiego ciała, dawniej wierzono, że właśnie części korzenia przypominające kształtem fragmenty ludzkiego ciała są skuteczne w leczeniu dolegliwości tych narządów. Najbardziej znanym gatunkiem żeń-szenia jest Panax ginseng występujący dziko w górskich lasach Półwyspu Koreańskiego, Chinach, Japonii i daleko wschodniej Syberii. Najważniejszą substancją aktywną w korzeniu żeń-szenia są tzw. ginsenozydy. Zwiększają one zdolność hemoglobiny do przyłączania tlenu, co skutkuje lepszym dotlenieniem narządów i całego organizmu. Pobudzają też układ odpornościowy, powodują wzrost odporności na infekcje oraz przyspieszają okres rekonwalescencji. Dodatkowo korzenie żeń-szenia zawierają cukry, witaminy, składniki mineralne, pierwiastki śladowe, które również pozytywnie oddziałują na organizm ludzki. Żeń-szeń polecany jest osobom narażonym na przewlekły stres. Działa uspokajająco, relaksacyjnie, przy jednoczesnym wspomaganiu procesu uczenia się oraz zapamiętywania. Wykazuje również działanie immunostymulujące, zwiększając odporność organizmu na zakażenia bakteryjne oraz wirusowe. Działa ochronnie na wątrobę, zmniejsza uszkodzenia jej komórek, wygenerowane przez związki toksyczne, do których zaliczamy m.in. alkohol.

ASHWAGANDHA (WITHANIA SOMNIFERA)

Pochodzi z Indii, od dawna stosowana w medycynie ajurwedy, zwana też żeń-szeniem indyjskim. To tzw. adaptogen modelowy jest jednym z najlepszych sposobów ochrony przed stresem psychicznym. Zawiera witanolidy, najważniejsze bioaktywne składniki korzenia ashwagandhy. Przypisuje się im właściwości przeciwnowotworowe, przeciwbakteryjne, cytostatyczne, uspokajające. Zawiera również: alkaloidy, flawonoidy, saponiny, glikozydy, kumaryny, fitosterole, minerały, żelazo, cholinę, olejk eteryczne. Ashwagandha łagodzi stres, objawy lękowe oraz stany depresyjne. Pobudza funkcję oddechową, powoduje relaksacjęmięśni gładkich, stymuluje aktywność tarczycy oraz wydzielanie kortyzolu i testosteronu. Polecana osobom będącym w przewlekłym stresie, odczuwającym lęki i niepokój, intensywnie pracującym oraz sportowcom.

GRZYBY :

W medycynie Dalekiego Wschodu grzyby lecznicze uważane są za lekarstwo praktycznie na wszystko. Żaden rodzaj rośliny ani żaden minerał nie stał się taką sensacją w medycynie jak grzyby, dlatego tak wiele właściwości grzybów potwierdzają badania naukowe.

Shiitake (Lentinus edodes) - zwane również twardziakami japońskimi, uprawiane na martwych kłodach drzew liściastych. W ostatnich latach bardzo zyskały na popularności, nazywane „superfoods”, a nawet „eliksirem życia”. Wyjątkowo bogate w składnikiodżywcze. Zawierają witaminy z grupy B, żelazo, polisacharydy, cenne kwasy tłuszczowe, niezbędne do pracy i funkcjonowania mózgu. Ich unikalne właściwości powodują odzyskanie wigoru i witalności, wzmacniają system odpornościowy oraz pomagająw zwalczaniu stresu.

Reischi (Ganoderma lucidum) - inaczej lakownica lśniąca, zwane też grzybami nieśmiertelności. Ogromna moc substancji bioaktywnych wzmacniających system odpornościowy. Działanie prozdrowotne Reishi przypisuje się głównie zawartym w ścianie komórkowej polisacharydom, głównie β-glukanom. Dzięki swoim właściwościom probiotycznym zapobiegają chorobom układu pokarmowego, mają wpływ na zwiększenie odporności organizmu. Reishi działają przeciwbakteryjnie i przeciwwirusowo.
Są również bogatym źródłem triterpenoidów, które działają antyoksydacyjnie.

OSTROPEST PLAMISTY (SILYBUM MARIANUM)

Należy do rodziny astrowatych, nasz rodzimy klasyczny adaptogen, nazywany „strażnikiem wątroby”. Zawiera mnóstwo związków aktywnych biologicznie, flawonoidy, amin biogenne, kwasy organiczne, witaminy C i K,
garbniki, ale najważniejsza jest sylimaryna. Jest silnym przeciwutleniaczem, wykazuje działanie przeciwzapalne, stymulujące regenerację, ale przede wszystkim silne działanie odtruwające. Skutecznie wzmacnia organizm i znacząco wpływa na polepszenie samopoczucia.

ROKITNIK (HIPPOPHAE RHAMNOIDES)

Nazywany „złotem Syberii” bardzo cenny dla naszego zdrowia i urody. Mimo kwaśnego, cierpkiego smaku owoców warto włączyć go do diety, lub spróbować w innej formie, np. w formie soku. Zawiera mnóstwo witaminy C, witaminy A, E, K, kwas foliowy, karotenoidy, fitosterole, kwasy organiczne. Dzięki witaminie
C i antyoksydantom super wzmacnia odporność. Ponadto pomaga w regeneracji uszkodzeń skóry, poprawia krążenie krwi, zwalcza wolne rodniki, ma właściwości przeciwzapalne.

CZYSTEK (CISTUS INCANUS)

Jedno z najbogatszych źródeł polifenoli, w przypadku czystka polifenole to słowo klucz. Wykazują działanie antyoksydacyjne, podnoszą odporność, wspierają układ immunologiczny oraz naczynia krwionośne. Ma działanie przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe, wspomaga pracę serca, opóźnia proces
starzenia, łagodzi infekcje żołądkowe i jelitowe. Jeżeli zdecydujemy się na picie naparu z czystka, pijmy go regularnie.

Sylwia Kaczmarek

KOKTAJL WIŚNIOWO - ANANASOWY Z ASHWAGANDHĄ

SKŁADNIKI (2 porcje):
ashwagandha - 1 łyżeczka
woda - 1 szklanka
ananas - 1/2 szt.
wiśnie świeże lub mrożone - 250 g
miód - 1 łyżka
SPOSÓB PRZYGOTOWANIA:
Jedną łyżeczkę ashwagandhy (mielony korzeń żeń-szenia indyjskiego) zalej szklaną wrzącej wody. Przykryj talerzykiem i naparzaj ok.= 30 minut. Wiśnie i obranego ananasa przełóż do blendera, wlej szklankę naparu z żeń-szenia, dodaj miód i zmiksuj. Przelej do szklaneczek.

Artykuł jest opublikowany w magazynie gotuj w stylu eko.pl Nr 19 Zima 2021/22