Sosna

Wiele otaczających nas drzew obok, których z reguły przechodzimy obojętnie może być cennym naturalnym lekarstwem (dla ciała i duszy), pożywieniem lub kosmetykiem. Powszechnie występujące, „zdrowe”  i najczęściej wykorzystywane drzewa i krzewy  to m.in. brzoza, sosna, świerk i czarny  bez. Oczywiście należy wykorzystywać te, które rosną w czystej okolicy, z dala od dróg i wolne od chemicznych oprysków.

Sosna (łac. Pinus L.) inne nazwy sośnina, sośnia, sosenka, bajraczek, bożeszka, kwik, chojak, chwoja, jagła, majok. W Polsce naturalnie rośnie sosna pospolita (łac. Pinus sylvestris L), która jest najpopularniejszym drzewem. Poza nią do rodzimych gatunków należą rosnące w Tatrach sosna kosodrzewina i limba.  W ogrodach możemy spotkać wiele innych gatunków np. sosna koreańska, sosna czarna, sosna żółta, wejmutka, himalajska, górska i inne.

Według ludowej tradycji sosna to drzewo życiodajne o właściwościach magicznych,  była drzewem symbolizującym zdrowie i długowieczność. W dawnych czasach w święta Bożego Narodzenia gałązki sosny wieszano w domach, by chroniła domostwa i mieszkańców przed urokami. Sosnę cenili nie tylko Słowianie. Drzewo to było czczone również przez dawnych Greków i Rzymian, ale także w kulturze Chin oraz Japonii sosna zawsze zajmowała znaczące miejsce.

Sosna to drzewo zawierające bardzo duże ilości takich cennych substancji:

• garbniki;
• flawonoidy;
• sole mineralne
• olejki eteryczne

Właściwości lecznicze sosny: działanie przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, odkażające, rozkurczowe, moczopędne, a także wykrztuśne.

Wykorzystywane surowce z sosny to: pączki, młode pędy, kwiatostany męskie, pyłek, igliwie (zawierają bardzo dużo witaminy C), kora, żywica, zielone szyszki, zdrewniałe szyszki, nasiona, a w przemyśle drzewnym drewno sosny jest bardzo popularne i wykorzystywane praktycznie do wszystkiego (od budowy domów, po meble i wszelkiego rodzaju sprzęty). Praktycznie możemy czerpać z niej pożytki przez cały rok.

Pączki sosny i młode pędy to przede wszystkim właściwości wspomagające nasz układ odpornościowy, znajdują one zastosowanie w przebiegu rozmaitych infekcji. Wykazują działanie przeciwgrzybicze, antywirusowe oraz przeciwbakteryjne. Pączki sosny korzystnie wpływają na układ oddechowy, pobudzają również krążenie krwi.

Pączki sosny można wykorzystać do przygotowania naparu, odwaru, syropu, nalewki, octu, oxymela. Pąki sosny można żuć jak gumę do żucia (odświeżają oddech).

Pączki sosny najlepiej zbierać zimą i w okresie przedwiośnia, natomiast młode pędy sosny (kilkucentymetrowe do 10-12 cm, okryte brązową lepką łuską) pod koniec kwietnia lub na początku maja w zależności od aury.

Najpopularniejsze wykorzystanie młodych pędów sosny to syropy, zalecane przy przeziębieniu, kaszlu, chrypce, bólu gardła czy przy ogólnym osłabieniu organizmu. Syrop sosnowy zawiera wiele składników, które wspierają prawidłową pracę całego organizmu, a w szczególności, układu odpornościowego, m.in.: 

• witaminę C, która wspiera normalne funkcjonowanie układu odpornościowego i jest silnym antyoksydantem, pomagającym chronić komórki przed wolnymi rodnikami, a ponadto wspomaga redukcję uczucia zmęczenia, 
• sole mineralne – wspierają prawidłową gospodarkę wodną organizację oraz zdrowie kości, 
• flawonoidy, które wspomagają działania przeciwzapalne, moczopędne, przeciwutleniające i rozkurczowe, 
• olejki eteryczne, które wydzielają się i wspomagają walkę z kaszlem, 
• gorycze – wspierają działania kojące i uspakajające oraz poprawianie apetytu.

Z młodych pędów sosny można też robić lemoniady, herbaty, nalewki, octy i oxymele, a nawet wino. Można je ugotować lub usmażyć, a nawet jeść na surowo (co nie każdemu przypadnie do gustu ponieważ mają bardzo mocny żywiczny smak). Ciekawym przetworem jest też sos do makaronu, coś jak sosnowe pesto (młode pędy ucieramy z oliwą, solą i orzechami np. włoskimi).

Syrop z młodych pędów sosny niskosłodzony

1 kg świeżo zebranych pędów sosny

około 250 g brązowego cukru (lub miodu)

Pędy pokroić na małe kawałki (lepiej puszczą sok) i układać warstwami w słoiku: warstwa pędów, cienka warstwa cukru. Słoik zakręcamy i odstawiamy w ciepłe miejsce, na około 7 dni, należy potrząsnąć codziennie słojem. Po siedmiu dniach odcedzamy i dobrze odciskamy pędy, sok zlewamy do butelek, pędy możemy wykorzystać do wyrobu nalewki. Taki syrop niskosłodzony przechowujemy w lodówce.

Nalewka z młodych pędów sosny (zero waste)

Pędy pozostałe po produkcji  syropu wrzucamy do ciemnej butelki, możemy dodać kilka listków świeżej mięty i zalewamy 0,5 litra alkoholu 40 %. Odstawiamy w chłodne miejsce na 2-3 tygodnie, odcedzamy i odstawiamy na 2-3 miesiące do dojrzewania.

Syrop z młodych pędów sosny z alkoholem

1 słoik pędów sosny (zamiast pędów można użyć szyszek sosny)

tyle samo cukru brązowego,

150 ml  alkoholu (najlepiej spirytusu, ale może to też być koniak, brandy czy rum)

Świeżo zebrane pędy skrapiamy dobrze spirytusem i pozostawiamy na całą noc. Następnie kroimy je na mniejsze kawałki i układamy w słoiku zasypując cukrem, jeśli pędy w miseczce puściły już sok, również wlewamy go do słoika, należy pamiętać aby wierzchnia warstwa to był cukier. Na wierzch wylewamy jeszcze pozostały alkohol i zakrywamy nakrętką, ale nie zakręcamy szczelnie. Odstawiamy słoik w słoneczne miejsce, sprawdzamy codziennie czy cukier na wierzchu jest wilgotny czy suchy. Jeśli będzie suchy skrapiamy go odrobiną alkoholu. Pędy zaczną puszczać sok już drugiego dnia. Dobrze jest wstrząsać słoikiem co jakiś czas.  Po około 4 tygodniach przecedzamy syrop, a pędy możemy wykorzystać do zrobienia pysznego i aromatycznego octu. Syrop najlepiej przechowywać w lodówce, ewentualnie zapasteryzować.

Igły sosny zawierają wiele cennych substancji, wykazują działanie antywirusowe, pobudzają układ odpornościowy, koją nerwy, pomagają radzić sobie ze stresem (działanie olejków eterycznych). Najwartościowsze są zimą, zawierają wtedy najwięcej witaminy C.  Możemy je wykorzystać do przyrządzenia pysznej, aromatycznej i zdrowej  herbatki, można zrobić sól sosnową (zarówno do celów kulinarnych jak i do kąpieli), ocet (do picia z wodą jak również do sprzątania), syrop, lemoniadę, nalewkę, a także zrobić wywar i użyć do odprężającej kąpieli. Wczasach głodu zmielone igły sosnowe (proszek sosnowy) dodawano do wypieku chleba.

Herbatka z igieł sosny doskonała jest o każdej porze roku - ogrzeje podczas zimowych dni, a podczas letnich upałów, podana schłodzona z listkami mięty doskonale nawodni i ochłodzi. Można przygotowywać ją z różnymi dodatkami i w różnych wersjach np. z dodatkiem skórki pomarańczy, cytryny, cynamonu, kawałkami cytrusów, goździkami, imbirem, żurawiną, rokitnikiem, owocami czy płatkami dzikiej róży, gałązkami rozmarynu czy innymi ziołami albo owocami, kto co lubi i co ma pod ręką.  Igły sosny (około 1 garści) plus dodatki zalewamy wodą i gotujemy na bardzo małym ogniu około 20 minut w 0,5 l wody.

Ciekawostka:

Według badań instytutu Bioforsk w Norwegii to właśnie sosny najlepiej pochłaniają szkodliwe dla zdrowia pyły zawieszone PM, odpowiadające za pogarszanie się jakości powietrza.

Ocet świerk, sosna, maliny, płatki róży na miodzie

Bibliografia:
Małgorzata Kalemba-Drożdż „Smakowite drzewa”
Łukasz Łuczaj „ Dzika kuchnia”
prof. dr hab. Eliza Lamer-Zarawska „Zioła i rośliny lecznicze”
https://www.poradnikzdrowie.pl/zdrowie/leki/sosna-wlasciwosci-zdrowotne-aa-8Er1-xe9B-iQ7x.html
https://www.odzyskaj.eu/sosna-wlasciwosci-lecznicze-i-formy-zastosowania/